초록 ▼

AI-Helper

일반적으로 몽골어는 알타이어에서 분화된 상고몽골어, 고대몽골어, 중세몽골어, 현대몽골어로 시대 구분되고 있으며, 17-18세기 몽골어는 중세몽골어 후기이나 현대몽골어 초기에 포함되어 왔다. 그런데 몽골어사의 바로 앞뒤 시대인 중세몽골어와 현대몽골어를 살펴보면 그 차이점이 클 뿐만 아니라 변화 과정에 대한 음운론적 설명이 쉽지 않다. 이러한 점은 두 시대 사이의 언어적 특징에 대한 연구를 제기하는 한편 중세몽골어에서 현대몽골어로 이어지는 중간에 확연히 다른 언어적 단계가 있음을 암시하고 있다고 볼 수 있다. 몽골어사에서 17-18세...

일반적으로 몽골어는 알타이어에서 분화된 상고몽골어, 고대몽골어, 중세몽골어, 현대몽골어로 시대 구분되고 있으며, 17-18세기 몽골어는 중세몽골어 후기이나 현대몽골어 초기에 포함되어 왔다. 그런데 몽골어사의 바로 앞뒤 시대인 중세몽골어와 현대몽골어를 살펴보면 그 차이점이 클 뿐만 아니라 변화 과정에 대한 음운론적 설명이 쉽지 않다. 이러한 점은 두 시대 사이의 언어적 특징에 대한 연구를 제기하는 한편 중세몽골어에서 현대몽골어로 이어지는 중간에 확연히 다른 언어적 단계가 있음을 암시하고 있다고 볼 수 있다. 몽골어사에서 17-18세기는 가장 정확하지 않은 시대로 일컬어진다. 이 시기의 몽골어 문헌들은 고대몽골어의 특징을 고스란히 가지고 있는 몽골문어로 쓰여졌기 때문이다. 그래서 17-18세기의 몽골어를 현대 초기 또는 중세 말기로 보아 왔던 것이다. 앞서 언급했듯이, 중세몽골어와 현대몽골어는 많은 차이점을 드러내고 있고, 17-18세기 몽골어는 부분적으로 중세와 현대의 특징을 지니고 있다. 뿐만 아니라 17-18세기 몽골어는 중세몽골어에서 현대몽골어로 변화하는 과정상의 독특한 특징을 지니고 있음은 물론, 중세나 현대몽골어와 또 다른 특징을 지니고 있다. 본고에서는 17-18세기 몽골어의 음운론적 특징을 밝히기 위해서 당시 몽골어 문헌들을 몽골문자로 쓰인 문헌들과 외국문자로 쓰인 문헌들로 나누어 살펴보았다. 몽골문자로 쓰인 문헌들로는 1. 몽문연대기, 2. 북경본 게세르와 융복사본 게세르, 3. 토드 게세르, 4. 소욤보 문자 및 횡사각 문자로 쓰인 문헌을 검토하였고, 외국문자로 쓰인 문헌으로는 1. 蒙學三書, 2. 몽골어를 만주 문자로 표기한 사전들을 살펴보았다. 이 문헌들은 17-18세기 몽골어의 주요 방언들의 특징을 나타낸 것으로 보인다. 토드 문자는 오이라드 방언을, 소욤보 및 횡사각 문자는 할흐 방언의 특징을 나타낸다. 그리고 몽문연대기는 오르도스, 차하르, 할흐의 역사가들이 쓴 문헌이며 그들 자료는 오르도스, 차하르, 할흐 방언의 특징을 갖고 있다고 볼 수 있다. 또, 蒙學三書와 게세르는 간행된 장소나 결말 등을 통하여 보면 당시 내몽골 지역이나 북경의 몽골 방언에 근거를 둔 것이 분명하다. 두 문헌의 언어적 특징에서도 북경의 몽골 사람들이나 만주의 영향을 받았던 방언에 바탕을 둔 것으로 보인다. 특히 차하르, 하르친, 허르친 방언의 특징과 일치하고 있다. 중요한 것은 이들 문헌에 나타나는 몽골어의 음운론적 특징이 상당수 일치되고 있다는 점인데, 이들 공통 특징은 중세몽골어와 다른 양상으로 나타났다. 본고에서 이들 문헌을 바탕으로 고찰하여 17-18세기 몽골어의 음운론적 특징을 중세몽골어, 현대몽골어와 비교·요약하면 다음과 같다. 1. 17-18세기 몽골어에는 중세몽골어와 같이 단모음 7개가 존재하였다. 고대몽골어에 있었던 후설모음 ï는 중세몽골어에서 i의 변이음이 되었으며 17-18세기에 적극적으로 나타난다. 2. 17-18세기 몽골어에는 단모음과 이에 대응하는 7-8개의 장모음(aa; ee, ii(ïï), oo, uu, öö, üü)이 존재하였다. 그리고 장모음화가 완전동화로 일어나지 않은 형태들도 공존재하였다. VCV 구조에서 자음이 탈락된 후, 양쪽의 두 모음이 동일한 모음이면 장모음화되고, 상이한 모음이면 이중모음이 되었다. 몽골어사에서 장모음화와 이중모음화는 17-18세기에 체계적으로 일어난 대표적인 음운 변화 중 하나였다. 이 장모음화 과정은 다음과 같이 나타낼 수 있다. V1V1 AM. VCV > MM. V`V > 17-18th. [ > Mo.M. VV V1V2 3. 17-18세기를 몽골어사의 한 단계로 설정하면 장모음화와 이중모음화가 체계적으로 설명된다. 현대 할흐방언의 장모음 ‘ii’ 또는 ‘ee’는 17-18세기에 이중모음 ei로 나타나는데, 이후에 장모음이 된 것이다. 17-18세기의 이중모음은 대부분의 현대몽골어 방언에서 장모음으로 나타나고 있다. 현대 할흐 방언의 이중모음은 ‘ai, oi, ui, üi’ 등 남아 있다. 4. 이차적 장모음의 고대형 VCV 구조에서 마찰음 ‘γ/g’는 대부분의 단어에서 탈락되었지만 17-18세기에는 그대로 존재하는 경우도 나타나고 있다. 5. 중세몽골어에서는 한 단어 안에서 원순모음은 원순모음끼리 동화되기 시작한 것으로 알려져 왔다. 그런데 실제로 동화를 보인 예는 소수일 뿐이고, 동화된 예 또한 원순모음동화만 나타나고 있다. 그런데 17-18세기 몽골어에서는 원순모음동화와 평순모음 동화가 체계적으로 나타나고 있다. 6. 중세몽골어에 존재했던 마찰음 ‘h’는 고대몽골어의 어두에 있었던 자음 *p/*f’가 약화된 형태인데, 이것이 17-18세기 몽골어에서는 완전히 탈락되었다. 7. 고대몽골어에서 구개음화가 진행되어 파찰음 ‘dž, tš’이 형성되었는데, 17-18세기에는 ‘dž, tš’에서 다시 ‘dz, ts’가 분리되어 자음체계에 별개의 음소로서 존재하게 되었다. 8. 전설모음 ‘i’ 앞에 온 마찰음 ‘s’에서 마찰음 ‘š’가 분기되었으며, 일부의 예에서는 ‘š’ 뒤에 온 ‘i’가 다른 모음으로 변화되었다. 9. 17-18세기에 어미구조에서 일어난 음운 변화는 다양한 구어형태를 갖게 하였는데, 이들은 오늘날 여러 방언에 남아 있다. 이러한 이유로 현대 방언들의 여러 가지 특징은 17-18세기로 거슬러 올라가면 확인할 수 있다. 따라서 이 시기의 몽골어 연구는 현대 몽골방언 연구에서도 매우 중요한 의미를 지닌다. 10. 자음 첨가는 모든 방언에서 일어나는 현상이다. 17-18세기 몽골어에서는 자음 ‘n, g, d’의 첨가가 일어난 단어가 많이 나타나고 있다. 11. 구개음화의 영향으로 몽골어에는 다음과 같은 변화가 일어났다. 1)자음 첨가 2)자음 변화 3)모음 변화 4)마찰음 [y]의 변화 5)전설음화 등. 12. 명사의 말자음 ‘-n’이 약화되고 탈락되기 시작하였다. 13. 제2음절의 무강세모음이 축약되기 시작하였다. 14. 현대몽골어에서는 키릴 문자의 표기법에 따라 ng로만 표기하고 환경에 따라 연구개음 ‘ng’과 치조음 ‘n’으로 다르게 발음되었지만 17-18세기 몽골어에서는 ‘ng’과 치조음 ‘n’이란 별개의 음소로 표기되었다. 17-18세기 몽골어 표준 방언은 현대몽골어 표준어인 할흐가 아니었던 것으로 보인다. 당시의 할흐, 오이라드, 내몽골 방언의 차이점이 비교적 적었으며 그 밖에 부리야드, 다구르 등 방언도 일치되는 점이 많았다. 즉, 현대몽골어의 할흐, 차하르, 오르도스, 동부 방언(하르친, 허르친), 서부와 북부 몽골(오이라드, 부리야드) 방언은 방언의 차이가 적고 비교적 일치되는 특징을 지니고 있었다. 그러나 17-18세기 이후로 여러 가지 지역 문제로 갈라지고 이로 인해 서로 다른 변화를 겪게 되어 방언 간의 차이가 비교적 많이 나타나게 되었다.

Abstract ▼ AI-Helper

Mongolian language, split from Altaic language, is generally classified into Proto Mongolian, Ancient Mongolian, Middle Mongolian, and Modern Mongolian, and the 17-18th century Mongolian has been classified as the late Middle Mongolian or the early Modern Mongolian. However, many differences between...

Mongolian language, split from Altaic language, is generally classified into Proto Mongolian, Ancient Mongolian, Middle Mongolian, and Modern Mongolian, and the 17-18th century Mongolian has been classified as the late Middle Mongolian or the early Modern Mongolian. However, many differences between Middle Mongolian and Modern Mongolian are emerging as essential matters for studying the linguistic characteristics of the two periods. That is, according to the studies up to now, the characteristics of Middle Mongolian led through some process of change to Modern Mongolian, but the explanation of the change is not naturally apprehensible. This implies the possibility that there was another distinct, liguistic period between Middle and Modern Mongolians. While the 17-18th century Mongolian literatures were recorded in the Mongolian written language, the period was seen as the most ambiguous one in the historical development of Mongolian language. The characteristics of the Mongolian written text accord with those of Ancient Mongolian. For this reason, without classifying the 17-18th century Mongolian as an independent period, most scholars have classified it as the early Modern Mongolian, while some others have seen it as the late Middle Mongolian. However, as mentioned above, Middle Mongolian and Modern Mongolian show many differences. In distinction between Middle and Modern Mongolians based on a standing criteria, the 17-18th century Mongolian has the common characteristics partly with each one of Middle and Modern Mongolians. Besides, the 17-18th century Mongolian has not only the unique characteristics in the course of change from the Middle to the Modern, but different characteristcs from them. The study on the phonological characteristics of the 17-18th century Mongolian is considered very important in the following four points: first, the 17-18th century in the historical development of Mongolian language represents distinctively the characteristics of a period; second, it is possible to explain in the historical context the characteristics of Modern Mongolian dialects via the linguistic characteristics in this peiod; third, various grammatical issues existing in Modern Mongolian can be explained; finally, in comparison of the 17-18th century Mongolian with Modern Mongolian in terms of the historical development of Mongolian language, the theoretical history of Mongolian phonology can be systematically organized. In order to identify the phonological characteristics of the 17-18th century Mongolian, the Mongolian literatures of the times were classified into two parts by whether they were written in Mongolian scripts or foreign scripts: for the literatures written in Mongolian scripts, there are (1) the Mongol Chronicles of the 17-18th century, (2) Beijing Geser and Longfusi Geser, (3) Tod Geser, and (4) the literatures written in Soyombo script and Khevtee dorvoljin script; for the literatures written in foreign scripts, (1) Mong-hak-sam-sŏ, that is The Three Books for the Study of Mongolian written in Korean, and (2) the dictionaries that transcribed Mongolian into Manchu script. The literatures dealt with in this study seem to represent the characteristics of main dialects of the 17-18th century Mongolian: The Clear script of Tod represents the characteristics of Oriad dialect; Soyombo script and Khevtee dorvoljin script represent those of Khalkh dialect; the Mongol Chronicles of the 17-18th centuries, written by the historians from Ordos, Tsakhar, and Khalkh, represent the characteristics of each dialects of those areas; The Three Books for the Study of Mongolian and Geser, considering the publisher’s location, the epilogue, and the like, are obviously based on the Mongolian dialects of the inner Mongolian area or Beijing. The important thing is that the phonological characteristics of the Mongolian represented in those literatures are considerably common with each other, which are different from those of Middle Mongolian as we can confirm through the oh this study result. This fact can be seen to imply that the phonological characteristics of the 17-18th century Mongolian can form an independent period distinct from the Middle or the Modern ones in the study of the historical development of Mongolian language. The phonological characteristics of the 17-18th Mongolian investigated in the conclusion are summarized in comparison with those of Middle Mongolian and Modern Mongolian as follows: 1. In the 17-18th century Mongolian, there existed seven monophthongs as in Middle Mongolian. The back vowel ‘ï’ existed in Ancient Mongolian became the allophone of ‘i’ in Middle Mongolian, and actively appeared in the 17-18 century. 2. In the 17-18th century Mongolian, there existed seven to eight long vowels[aa; ee, ii(ïï), oo, uu, öö, üü] which were parallel to monophthongs. Also, there existed simultaneously such forms that vowel lenthening had not occured in complete assmilation. After the consonant dropping of VCV structure, if the vowels on both sides were the same, they become a long vowel, and otherwise, become a diphthong. Vowel lengthening and diphthongization are one of the representative historical sound change occurred systematically in the 17-18th centuries. The vowel lengthening process of Mongolian is as follows: V1V1 AM. VCV > MM. V`V > 17-18th. [ > Mo.M. VV V1V2 3. If we establish the 17-18th centuries as a period in the historical development of Mongolian language, vowel lengthening and diphthongization can be systematically explained. There exist four diphthongs in Modern Khalkh dialect. The long vowel ‘ii’ or ‘ee’ in Modern Khalkh dialect was the diphthong ‘ei’ in the 17-18th century, which means there happened vowel lengthening. The diphthongs in the 17-18th century have changed into long vowels in most Modern Mongolian dialects, and there remains only four diphthongs: ‘ai, oi, ui, üi.’ 4. In the ancient VCV structure of the secondary long vowel, the fricative consonant γ/g has been dropped in most words, while there also existed the case of no consonant dropping in the 17-18th century. 5. In Middle Mongolian, the vowels of a word were said to begin assimilating the same kind of vowel within rounded vowels or unrounded vowels, but the assimilation happened only in a few cases, all of which were still rounded harmony. However, in the 17-18th century Mongolian, not only rounded harmony, but also unrounded harmony appear systematically. 6. The fricative consonant ‘h’ existed in Middle Mongolian is originally the consonant *p/*f which underwent consonant weakening in Ancient Mongolian, which was developed into a complete consonant dropping in the 17-18th Mongolian. 7. By palatalization developed in Ancient Mongolian, formed were the affricative consonants ‘dž’ and ‘tš,’ from which ‘dz’ and ‘ts’ were split again as independent phonemes in the 17-18th centuries. 8. From the fricative consonant ‘s’ which occurred prior to the front vowel ‘i,’ the fricative consonant ‘š’ was split, and in some cases, the ‘i’ located next to ‘š’ was changed into another vowel. 9. The sound changes occurred in the end of the 17-18th century resulted in various forms in colloquial language, which remain in many dialects. Various characteristics of Modern dialects can be identified dating back to the 17-18th centuries. Thus, the study on the Mongolian of this period should have considerable significance in the Modern Mongolian studies. 10. Epenthesis is a common phenomenon occured in every dialect. In the 17-18th century Mongolian, the epentheses of ‘n, g, d’ in many cases of words. These epentheses might be a way to indicate the length of long vowels as mentioned in chapter 4. 11. Through palatalization, the following changes occurred in Mongolian: 1) epentheses occurred; 2) consonants changed into other consonants; 3) vowels changed; 4) in the iCV structure in Ancient Mongolian, the central fricative consonant ‘y’ changed in the dialects of Khalkh, Oirad, etc.; and so on. 12. The word-final consonant ‘-n’ of nouns began to be weakened and dropped. 13. Unstressed vowels in the second syllables began to be contracted. The contraction, at a guess, began from around the 16th century, and vowel contraction appear considerably often in the 17-18th centuries. 14. The velar ‘ng’ and the alveolar ‘n,’ intermixably pronounced as notated only as ‘ng’ according to the Cyrillic orthography in Modern Mongolian, were distinctively pronounced in the 17-18th century Mongolian. In the 17-18th century literatures, there appear some characteristics of Middle Mongolian. As the language change does not happen at a time, but occurs over a long period of time, it is a natural phenomenon that appears in the process of change from Middle Mongolian to the 17-18th century Mongolian. Thus, the 17-18th century Mongolian shares partly each change processes of Middle Mongolian and Modern Mongolian. For instance, the diphthongs ‘au, ou, eü, öü’ are the ones of the 17-18th century, and are systematically connected with the dialects of Modern Mongolian. The standard dialects of the 17-18th Mongolian seems not Khalkh which is the standard language of Modern Mongolian. There were relatively small differences among Khalkh, Oirad, and inner Mogolian dialects, and also had much common characteristics with the dialects of Buriyad, Dagur, etc. That is, there were not much differences but relatively common chatacteristics among Khalkh, Tsahar, and Ordos of Modern Mongolian, the Eastern dialects such as Kharchin and Khorchin, and the Western and Northern dialects such as Oirad and Buriad. From the 17-18th century, however, they were split by various local issues, and experienced different changes, causing relatively much changes among themselves. Studying the historical development of Mongolian language, scholars were based on the following data: First, for Proto Mongolian, the phonological change was reconstructed by a comparative study on Mongolic languages and Altaic languages (Turkic and Manchu-Tungusic languages), and for Ancient Mongolian, the characteristics were defined by the comparative reconstruction with the rules developed from Proto Mongolian and with Mongolian languages. For Middle Mongolian, the literatures scripted in Chinese characters, including , the Phag`pa script literatures, and the Arabo-Persian script archives have remained representing systematically the characteristics of Mongolian language of the time. On the other hand, whereas it has been said that there is no literature that represents systematically the phonological characteristics of the 17-18th century Mongolian, the characteristics of Oriad dialect can be found in the Clear script literature of the 17-18th centuries. Also, the characteristics of the standard language and the eastern Mongol dialects seem to be found out through the Korean and Manchu script literatures, and the colloquial literatures of Mongolian written language such as Beijing . In addition, regarding the literatures written in Soyombo script and Khevtee dorvoljin script as having the characteristics of Khalkh dialect to some degree, the correspondent characteristics between the dialects and the literatures above are considered as those of the Mongolian of the time. Finally, this study did not intend to use necessarily a different terminology for the 17-18th century Mongolian, since studies have been made only on the phonological characteristics, still not on the morphology, vocabulary, and syntax of Mongolian of the time.17-18-р зууны монгол хэлний авиазүйг судлах асуудал нь олон талын ач холбогдолтой юм. Нэгдүгээрт, монгол хэлний түүхийн нэгэн үеийн авианзүйн онцлогийг тодруулах, хоёрдугаарт, орчин цагийн нутгийн аялгуунуудын онцлогийг түүхэн үүднээс нэгтгэн тайлбарлах, гуравдугаарт, орчин цагийн монгол хэлний хэлзүйн олон асуудлыг түүхэн авианзүйн үүднээс тайлбарлах, эцэст нь монгол хэлний олон нутгийн аялгууны баримттай холбон дүгнэснээр монгол хэлний түүхийн олон асуудлыг системтэй болгох гэх мэт. Бидний судалгааны ажилд хамруулан үзсэн дурсгалууд нь тухайн үеийн зонхилох нутгийн аялгуудын онцлогийг тодорхой хэмжээгээр харуулж чадсан гэж хэлж болно. 1648 онд Зая бандид Намхайжамцын зохиосон Ойрадын тод үсэг, 1686 онд өндөр гэгээн Занабазарын зохиосон халх аялгуунд суурилсан соёмбо үсэг, хэвтээ дөрвөлжин үсэг, Ордос, Цахар, Халх аялгуутны туурвисан түүхэн сурвалжуудын авианзүйн онцлог нь хоорондоо тохирч мөн хангыл үсгээр галигласан Монгол хэлний гурван ном болоод Гэсэрийн сурвалжуудын онцлогтой тохирох авианзүйн нэгдсэн зарчимтай байгаа нь 17-18-р зууны монгол хэлний авианзүйн ерөнхий онцлог ийм байсан гэж хэлэхэд хол зөрөхгүй болов уу. Мөн 17-р зууны манж монгол харилцааны бичгүүдийг судалсан Сэцэнгуагийн тодорхойлсноор тэдгээр харилцааны бичгүүд нь хорчин, харчин, түмэд, найман, цахар, авга, авганар, ордос, ар халх, ар хорчин, өөлд, муу мянган, еншөбү, ауханчууд, бэсүд, баарин, жаргууд зэрэг аялгууны онцлогийг тусгасан гэж үзвэл бидний судалгаатай тохирох зүйл цөөн бус буй нь бидний судалгааны үр дүнг 17-18-р зууны монгол хэлний авианзүйн онцлог гэж хэлэхэд боломжтой гэж үзэж байна. Диссертацийн 2-3-р бүлэгт сурвалж тус бүрийн авианзүйн онцлогийг үзүүлж, 4-р бүлэгт, 17-18-р зууны монгол хэлний дурсгалуудын авианзүйн онцлогийг хам цагийн хүрээнд нэгтгэн дүгнэсэн билээ. Тэрхүү дүгнэлтийг цуваа цагийн үүднээс дундад үеийн монгол хэл ба орчин цагийн монгол хэлний онцлогтой харьцуулан дүгнэвэл дараах мэт. 1. 17-18-р зууны монгол хэлэнд дундад үеийн монгол хэлний долоон дан эгшиг фонем хадгалагдаж байсан. Чанга ï эгшиг нь эртний монгол хэлэнд байгаад дундад үеийн монгол хэлэнд нэгэнтээ бие даасан авиалбарын чанараа алдсан. Мөн урагшилсан ė олон нутгийн аялгуунд идэвхтэй оршин байсан. 2. 17-18-р зууны монгол хэлэнд үндсэн эгшгүүдтэй эсрэгцсэн 8 урт эгшиг(aa; ee, ii(ïï), oo, uu, öö, üü) бүрэн үүссэн байснаас гадна үүсмэл урт эгшгийн байран дахи сугарсан гийгүүлэгчийн хоёр талын өөр төрлийн эгшгүүд харилцан бүрэн ижилсээгүй байжээ. Өөрөөр хэлбэл, дундад үеийн монгол хэлний хоёр эгшгийн дундах гийгүүлэгч бүрэн сугарч хоёр талын адил эгшгүүд ижилсэн урт эгшиг үүссэн бол зарим үгийн хоёр өөр эгшиг нь хос эгшгийн байдалтай байсан ба орчин цагийн халх зэрэг төв аялгуунд 7 урт эгшиг 5 хос эгшиг болж цөөрсөн бол ойрад, ордос, дархад зэрэг аялгуунд илүү хурдтай хөгжиж бүгд урт эгшиг болжээ. 3. Үүсмэл урт эгшгийн өмнө орж байсан шүргэх γ/g дийлэнхи үгэнд сугарч урт ба хос эгшгийн байдалтай болсон боловч сугараагүй үлдсэн γ/g бүхий жишээ мөн олон үгэнд үлдэж нутгийн аялгуудад тархжээ. 4. Дундад үеийн монгол хэлэнд нэгэн үгийн доторх хүчдэлийнхээ талаар зохицон байрлаж байсан эгшгүүд нь аль нэг хүчтэй эгшигтээ татагдан хэлэгдэх байдлаараа ижилсэж эхэлсэн байна. Дундад монгол хэлний үед ихэвчлэн уруулын зохицол явагдаж эхэлсэн бол 17-18-р зууны монгол хэлэнд уруулын болон хэлний ижилсэл зохицол зэрэгцэн явагдаж байжээ. Эгшиг ижилсэх тэрхүү явц хоёр зүйлийн үйл явц орчин цагийн халх, ордос, буриад зэрэг аялгуунд уруулшиж ижилсэх явц хүчтэй байсан бол ойрад, халимаг, буриад аялгуунд уруулших болон хүчдэлээр ижилссэн жишээ олон буйгаар нотлогдоно. 5. Эртний монгол хэлний үед үгийн эхэнд байсан шүргэх *h дундад үеийн монгол хэлэнд тэмдэглэгдэж байсан бол 17-18-р зууны монгол хэлэнд бүрмөсөн сугаран гээгдсэн байсан. 6. Нөхцөл дагаварын хүрээнд ярианы хэлний олон нөхцөлүүд холилдон байсан ба тэдгээр нь олон нутгийн аялгуунд тус бүрийн онцлог болон хөгжжээ. Ер нь орчин цагийн монгол нутгийн аялгуудын нөхцөл бүрэлдэн бий болж тогтворжсон үе гэж хэлж болно. 7. Гийгүүлэгч авиа давхарлах нь олон нутгийн аялгуунд түгээмэл байжээ. (n, g, d) авиа бүтээврийн зааг дээр давхарлах ёс ярианы хэлэнд түгээмэл байжээ. 8. Тагнайшлийн үйл явцын нөлөөгөөр нэгдүгээрт, гийгүүлэгч нэмэгдсэн. Хоёрдугаарт, гийгүүлэгч хувьссан. Гуравдугаарт, эгшиг хувьссан. Дөрөвдүгээрт, тагнайшлын улмаас эртний монгол хэлний iCV бүтцээс халх аялгууны халх ойрад аялгууны хэлний дундуур хэлэгдэх тагнайн шүргэх, дуурхаг гийгүүлэгч үүсэх болсон гэх мэт авианы өөрчлөлтүүд идэвхтэй явагдаж байжээ. Хэвтээ дөрвөлжин зэрэг бичгийн дурсгалаас зарим аялгуунд эр үгэнд орсон тагнайшсан гийгүүлэгчийн дараах урагшилсан богино эгшгийг хөндий эм эгшиг мэт тэмдэглэсэн нь урагшилсныг тэмдэглэсэн хэрэг болохоос бус эгшиг зохицох ёсыг эвдсэн хэрэг биш юм. 9. Үгийн эцсийн тогтворгүй -н олон аялгуунд сулран сугарч эхэлсэн. 10. Хоёрдугаар үеийн эгшиг авиа балархайшиж эхэлсэн. 2-р үеийн богино эгшиг балархайших явц барагцаалбал, 14-р зууны үеэс эхэлсэн ба энэ үед үргэлжлэн улам бүр огзом болж байжээ. 11. Орчин цагийн кирилл үсгийн дүрмээр нэг -н-ээр тэмдэглэх болсон хэлний угийн болоод хэлний үзүүрийн -н тодорхой ялгаатайгаар хэлэгдэж байсан. Ер нь, 17-18-р зууны монгол хэлний баримжаа аялгуу нь одоогийнхоос хол зөрүүтэй байсан байна. Одоогийн халх аялгууг төв аялгуу гэж үзээд тухайн үеийн хэлний онцлогтой шууд харьцуулах аргагүй юм. Тухайн үед халхын, ойрдын, өвөрлөгчдийн аялгууны ялгамжаа бага байсан. Түүн дээр буриад, дагуур зэрэг аялгуу ч хол зөрүүгүй байсан байна. Өөрөөр хэлбэл, одоогийн орчин цагийн монгол хэлний төв аялгуу(халх, цахар, ордос), дорно даялгуу(хорчин, харчин), өрнөд ба умард аялгуу(ойрад, буриад)-нууд нь нутгийн аялгууны ялгамжаа багатай, нийтлэг онцлог бүхий нэг бичгийн хэлтэй байжээ. Харин 17-18-р зуунаас хойш өөр өөрийн хэлний дотоод хөгжлийн дагуу хувьсаж нутгийн аялгууны онцлог ихээр ялгарах болсон. Жишээ нь, эгшгийн ижилслээр өөрчлөгдсөн нэг үгийн хоёр хэлбэр аль нэг нь нэг аялгуунд идэвхтэй хэрэглэгдэж нөгөө нь хуучирсан үг мэт болсон байхад заримд нь тэрхүү хуучирсан хэлбэр идэвхтэй хэрэглэгдэж байна.

Keyword